اجمالی از نحوه رسمیت یافتن شیعه در ایران
کاربرد واژه شیعه را در زمان رسول اکرم ، از زبان آن حضرت ، بارها اصحاب و اطرافیان آن حضرت شنیده بودند و با این نام آشنایى پیدا کرده بودند و براى عده اى که نسبت به حضرت على علیه السلام علاقه و توجه داشته و شیعه خوانده مى شدند، احترام قائل بودند. روایاتى از قبیل : (( یا على انت و شیعتک هم الفائزون )) که از زبان پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله شنیده بودند، عظمت على و شیعیان او را بر دوست و دشمن آشکار ساخته بود. ولى پس از کودتاى سقیفه ، على علیه السلام و یاران ویژه او منزوى شدند، شیعیان او در اقلیت ماندند، ولى این عنوان - شیعه على - در زبانها روز به روز شهرت بیشترى پیدا کرد.
با یک نگاه مختصر به تاریخ گذشته ایران معلوم خواهد شد که "نفوذ تشیع" در ایران، نه تنها به صورت دفعی نبوده، بلکه سیر تدریجی آن تا قرنها با کندی صورت می گرفته است. با نگرشی به حوادث و وقایعی که در ارتباط با رشد "گرایشات شیعی" است، می توان به سیر تدریجی نفوذ تشیع در ایران، چند مرحله را در نظر گرفت. بطوریکه هر کدام از آنها مرحله ئی فراتر از مرحله قبل می باشد:
مرحله اول، در میان "موالی" ایران در عراق.
مرحله دوم، نفوذ تشیع در بعضی از مناطق مرکزی ایران همچون "قم".
مرحله سوم، توسعه گرایشات شیعی با روی کار آمدن "بنی عباس".
مرحله چهارم، فتح طبرستان به دست "علویان".
مرحله پنجم، برپائی حکومت"آل بویه".
مرحله ششم، پس از حملات "مغول ها".
مرحهل هفتم، روی کار آمدن دولت "صفویه".
مردم ایران، روزگاری گرایششان به تشیع قوی شد که حاکم بر بغداد شدند.
(زمان آل بویه) و زمانی این گرایش، سرعت یافت که مغولان بر آنها مسلط شدند. در این صورت این مطلب چه ارتباطی با این توجیه دارد که آنان به جهت ظلم و ستمی که از سوی بنی امیه و حکام خود کامه بر ایشان می رفت و زیر فشار بودند و نیز می خواستند تحت نام اسلام (اما نه اسلام خلفاء) مبارزه کنند، تشیع را برگزیدند؟
گروه شیعیان در ایران در شهرهاى قم و کاشان و سبزوار و بیهق ، نسبت به جاهاى دیگر
بیشتر و متمرکزتر بود. آن روزها، مذهب شیعه در ایران رسمیت نداشت ، تا اینکه
آل بویه در قرن چهارم هجرى بر بعضى از ولایات ایران حکومت یافتند و چون آنها معتقد
به مذهب شیعه امامیه بودند، براى رسمیت دادن این مذهب در ایران کوشش فراوانى نمودند،
ولى به علت مخالفت خلفاى عباسى در بغداد که نفوذ سیاسى و دینى زیادى در ایران
داشتند، کوشش آل بویه به جایى نرسید. ولى پس از سقوط خلافت بغداد به دست
هلاکوخان مغول در سال 656 هجرى ، یکى از ایلخانان
مغول به نام سلطان محمد خدابنده موقتا مذهب شیعه امامیه راپذیرفت و در سکه ها نام ائمه
را نقش کرد و در خطبه ها نیز آنان را مطرح ساخت ، ولى باز شیعه رسمیت پیدا نکرد. اما
شیعیان بر دامنه تبلیغات خود افزودند و روز به روز نفوذ خود را در شهرهاى ایران
بسط و توسعه مى دادند، تا اینکه گروهى شیعه مذهب به نام ((سربداران )) در
اواسط قرن هشتم هجرى توانستند حکومتى بر اساس مذهب شیعه در شهر سبزوار که آن
روز بیشتر مردم آن شیعه بودند تشکیل دهند و از طرف دیگر خاندان سادات مرعشى که در
تاریخ همیشه معروف به ((صاحبان سیف و قلم )) بوده اند، در زمان یک حکومت مقتدر
شیعى را تشکیل دادند و نیز در آذربایجان در قرن نهم هجرى ((جهانشاه )) از پادشاهان
قراقویونلو حاکم آن دیار به مذهب شیعه دلبستگى تام داشته و به آن افتخار مى
نمودند، و در قم و کاشان و سبزوار مردم در تشیع روز به روز بر دامنه تشکیلات مذهبى
شیعى مى افزودند. تمام اینها دست به دست هم دادند تا اینکه صفویه روى کار آمدند، و
چون شاه اسماعیل صفوى از صوفیان قزلباش که بر مذهب شیعه بودند، روى کار آمد و
در سال 907 هجرى بر تخت سلطنت جلوس کرد، مذهب شیعه دوازده امامى را در ایران رسمیت
داد و آن را على رغم سلطان سلیم پادشاه عثمانى که بر طریق تسنن بود؛ به عنوان مذهب
رسمى رکشور ایران اعلام کرد، و تبلیغ این مذهب را جزو سیاست دولت خود قرار داد و
گفتن اشهد ان علیا ولى الله و حى على خیر العمل را در اذان و اقامه عملى ساخت . اندک
اندک در کوتاه ترین زمان ، مردم ایران به مذهب تشیع روى آوردند و آن را پذیرفتند و
بدینگونه در اندک زمانى مذهب شیعه اثنى عشرى در بیشتر ولایات ایران با
استقبال گرم مردم آن ولایات روبرو شد و از آن زمان تاکنون که در حدود پانصد
سال مى گذرد، شیعه جعفرى اثنى عشرى مذهب رسمى دولت و ملت ایران شده است .
صفویه پس از رسمیت دادن مذهب شیعه اثنى عشرى ، براى اینکه معارف نوینى را جانشین
معارف کهن سنى کرده باشند، در صدد برآمدند که فقهایى از
جبل عامل لبنان که در آن روزگار مهد معارف شیعه بود و یا بحرین و احساء که در
ساحل غربى خلیج فارس قرار دارند، براى تعمیم و تتبع فقه و کلام شیعه به ایران
دعوت نمایند. لذا دانشمندانى همچون شیخ حر عاملى و شیخ بهاء الدین عاملى به ایران
روى آوردند و بعدا شاگردانى از آنها امثال علامه مجلسى بر سر کار آمدند که در
ترویج مذهب شیعه نقش بسیار مهمى را ایفا کردند.
براى اطلاع بیشتر به کتابهاى زیر مراجعه کنید:
1. اصل الشیعه و اصول ها ص 190
2. اوائل المقالات فى المذاهب ص 24
3. بیان الادیان ص 40
4. تذکرة الامد علامه مجلسى ص 156
5. دایرة المعارف الاسلامیه ص 178
6. سرمایه ایمان ص 98
7. عقیدة الشیعة الامامیه ص 111
8. نجم الثاقب در احوالات امام عائب
9. کتاب الغیبة شیخ طوسى ص 256
10. فرهنگ فرق اسلامى ص 24
منابع: سایت آفتاب و الغدیر
- پنجشنبه ۱۸ ارديبهشت ۹۳
- ۱۲:۳۵
- ۴۷۹۹
- ۳
